Szkoła za furtą

Tak rozpoczyna się zapis w Kronice Szkoły Powszechnej Męskiej III stopnia im.Juliusza Słowackiego w Starym Sączu - dotyczący przebiegu wydarzeń w ciągu roku szkolnego 1939-40 i w latach późniejszych. Zapisu tego dokonał Jan Joachim Czech pełniący przez okres okupacji funkcję kierownika szkoły męskiej. Jednym z wielu jego obowiązków było prowadzenie kroniki szkolnej, co czynił bardzo skrupulatnie i dokładnie. Dzięki temu nie poszły w zapomnienie nawet drobne szczegóły życia szkolnego.

Dziś - po upływie blisko 70 lat - wydaje się rzeczą słuszną opublikowanie fragmentów tego zapisu. Stanowi on materiały źródłowe do okupacyjnych dziejów szkolnictwa na terenie Starego Sącza.

Lektura tego materiału przyczyni się niewątpliwie do poszerzenia wiadomości o historii miasta i sądeckich nauczycielach, którzy z pełnym poświęceniem wykonywali swoje obowiązki.

Wielu żyjących do dziś mieszkańców tego miasta uczęszczało w latach okupacji do męskiej lub żeńskiej szkoły powszechnej. Losy wojenne tych dwóch szkół splatały się ze sobą także przez wspólnie dzielone sale lekcyjne za klauzurą u PP Klarysek.

Niżej podpisany - syn Jana J.Czecha - który jako uczeń tej szkoły był świadkiem wielu opisanych faktów, ograniczył się w tej publikacji jedynie do podania in extenso wybranych fragmentów.

.

Wypisy z kroniki szkolnej

Po konferencji Rady Pedagogicznej Szkoły Powszechnej Męskiej III stopnia odbytej w dniu 20 września 1939 r., w budynku właściwym przy ul.Poniatowskiego, rozpoczęto naukę szkolną w dniu 21 września (czwartek), najwcześniej niż w innych szkołach w powiecie.

Dnia 23 września 1939 - odbyło się nabożeństwo w kościele parafialnym na rozpoczęcie roku szkolnego. Po powrocie z kościoła do szkoły zastano w budynku szkolnym wojsko, wobec czego młodzież szkolna pod nadzorem nauczycielstwa przeniosła do budynku po gimnazjum żeńskim (w klasztorze) najpotrzebniejsze (w drobnej ilości ) rzeczy i część akt szkolnych z ostatniego - 1938/39 - roku szkolnego. W budynku pogimnazjalnym rozpoczęto naukę w dniu 25 września. Do dnia 28 IX kierownikiem szkoły był p. Michał Sitarczuk.

W dniu 29 września 1939 r., kierownictwo szkoły objął p.Jan Czech, który jako pierwszy z nauczycieli tutejszej szkoły powrócił z ewakuacji (25 IX). Funkcję tę objął na ustne polecenie byłego podówczas inspektora szkolnego p.prof.Wzorka, który pełnił funkcję inspektora zaledwie przez kilka tygodni.

Dnia 29 września 1939 r., w lokalu restauracyjnym p.Salomei Finder odbyła się konferencja wszystkiego czynnego i nieczynnego nauczycielstwa pod przewodnictwem majora wojsk niemieckich p.Scholtz’a, który w swoim przemówieniu podał nauczycielstwu wytyczne pracy szkolnej w nowych warunkach.

Na okres od 7 do 17 października 1939 przerwano naukę ze względu na szerzącą się epidemię czerwonki.

W dniach 4 - 6 października dziewczęta szkoły powszechnej żeńskiej uczyły się w budynku po gimnazjum i liceum żeńskim – (na północ od studni w podworcu kościelno-szkolnym), gdyż ich budynek został zajęty przez wojsko. Nauka chłopców odbywała się przed południem, a nauka dziewcząt po południu.

Od dnia 19 października 1939 r. wprowadzono naukę języka niemieckiego w klasach od V-VII, po 5 godzin tygodniowo.

Grono Nauczycielskie Szkoły Powszechnej Męskiej w Starym Sączu

siedzą od lewej: mgr Jan Migacz; Józefa Bazielichówna; Jan Czech;

Kinga Królikowska; ks.kan. Jan Niedojadło

stoją od lewej: Marcin Szeligiewicz; Walenty Ostrowski; Stanisława

Dąbrowska; Nicer Aleksander

(Fot.: ks.Stanisław Kruczek - 10 kwietnia 1940 r.)

.

Od 23 października - w budynku Szkoły Powszechnej Męskiej przy ul.Poniatowskiego uruchomiono Gimnazjum i Liceum Pedagogiczne - po uprzednim uporządkowaniu wewnętrznym i wprawieniu szyb w salach szkolnych, w których miała się odbywać nauka.

Z dniem 30 października 1939 r. wszystkie gimnazja i licea na terenie ziem okupowanych zostały zamknięte.

Z końcem grudnia 1939 r. - usunięto wszystką młodzież żydowską ze szkół powszechnych, jak również i nauczycieli - Żydów, oraz zwinięto szkoły żydowskie tam, gdzie istniały. W styczniu 1940 r., władze szkolne zarządziły, że językiem urzędowym pozostaje język niemiecki.

W Okólniku nr 7 z dnia 5 maja 1941 r. - zarządzono m.in. aby szkoły opatrzono napisowymi tablicami w dwu językach: niemieckim i polskim. Tablicę zawieszono 22 marca 1941.

W Okólniku nr 8 z dnia 22 maja 1941 - zostały wycofane z użytku szkolnego podręczniki do nauki religii, historii i geografii oraz wprowadzono zakaz kupowania i używania zeszytów itp., na których znajdowałyby się obrazki historycznych postaci i mapki Polski.

W dniach 18 i 19 lutego 1941 r., opróżnione zostały sale szkolne i mieszkanie ks.kanonika Stanisława Kruczka, kapelana tutejszego klasztoru (przy wieży klasztornej) - na cele wojskowe.

W dniach 22, 23, i 24 lutego 1941 r., przenoszono do wnętrza klasztoru (za furtę, na korytarze itp.) zbiory gimnazjum i liceum żeńskiego z budynku zajmowanego przez szkołę męską - a to z powodu otrzymanego z Zarządu Miejskiego w Starym Sączu rozkazu wojskowego - opuszczenia (opróżnienia) budynku, który może być zajęty przez wojsko w niedługim czasie. Spodziewając się, że wojsko może zająć budynek w każdej chwili, kierownik szkoły zarządził przeniesienie wszystkich rzeczy, które nie były używane do prowadzenia nauki - na strych budynku koło wieży klasztornej i do sali przylegającej do wieży od strony południowej.

Sprzęty i urządzenia potrzebne niezbędnie do prowadzenia nauki pozostawiono w budynku, aby je w ostatnim momencie wynieść za furtę klasztorną , co nastąpiło w dniach 25 i 26 lutego. W dniu tym (25.II 1941 r.), w godzinach południowych kierownik szkoły otrzymał zawiadomienie, wzgl. rozkaz opróżnienia budynku, wobec czego przerwano naukę szkolną, a uczniów klas V-VII użyto do przenoszenia wszystkiego, co szkolne (sprzęty, pomoce naukowe, drzewo, węgiel) do klasztoru.

Klasztor oddał szkole powszechnej męskiej do użytku cztery sale na naukę, (salę na kancelarię, korytarzyk na skład środków opałowych oraz część sali tzw. “pod słupem” na złożenie tych rzeczy, które chwilowo nie będą używane do prowadzenia nauki). Odstąpiono również dla użytku szkolnego podworczyk położony na południe od sal szkolnych, ogrodzony siatką drucianą. Podworczyk ten oparkanił klasztor deskami od reszty ogólnego podwórza gospodarskiego, w tym celu, aby uczniowie tam się nie dostawali. Ogrodzono również i sadzawkę w obawie nieszczęśliwych wypadków. Ze względu na konieczność urządzenia, przygotowania sal szkolnych do nauki i kancelarii do rozpoczęcia urzędowania oraz na konieczność uzyskania zezwolenia z Biskupstwa Tarnowskiego na prowadzenie nauki wewnątrz klasztoru - zarządzono przerwę w nauce na dni: 27 i 28 lutego i 1 i 2 marca 1941.

Wojsko zajęło opuszczone budynki w dniu 28 lutego 1941. Szkoła żeńska (budynek przy kościele parafialnym) została również zajęta przez wojsko w dniu 1 marca 1941 r., wobec czego dziewczęta tej szkoły klasztor również wziął pod swoje opiekuńcze skrzydła.

W dniu 2 marca 1941 r. - zebrały się Grona Nauczycielskie obydwu szkół powszechnych na wspólną konferencję w kancelarii wewnątrz klasztoru, celem omówienia jak ma wyglądać sprawa wprowadzania dzieci szkolnych do nowych miejsc za furtą i jak będzie prowadzona nauka szkolna. Po ustaleniu tych spraw, rozpoczęto normalną naukę szkolną w dniu 3 marca 1941 r.

Dla szkoły męskiej ustalono na naukę dni: poniedziałki, środy i piątki –z obowiązkiem opalania i sprzątania sal szkolnych i kancelarii - przez stróża szkoły męskiej. Inne dni tj. wtorki, czwartki i soboty pozostawiono szkole żeńskiej. (…)

W dniu 5 stycznia 1942 r., nie rozpoczęto nauki szkolnej (II półrocze) ponieważ zapasy materiału opałowego skończyły się przed feriami świątecznymi tak, że nawet w kancelarii szkolnej potem ani razu nie palono. Okres mrozów był bardzo długi, szkoła nie otrzymała żadnych środków opałowych.

W dniu 30 marca 1942 r. - zebrano dzieci do zimnych sal szkolnych, aby zadać im pracę dla przypomnienia na okres ferii Wielkanocnych, a w dniu 8 kwietnia rozpoczęto regularną naukę w salach nieogrzewanych, wyziębionych. (+3 - +5 stopni C w salach szkolnych , a w kancelarii +2). Temperatura powietrza podnosi się na skutek podgrzewania ciepłem ciał uczniów, wzgl. nadejścia coraz cieplejszych dni. Mimo tych trudności, nauczycielstwo i młodzież szkolna chętnie i gromadnie przybywała do szkoły do pracy.

W dniu 11 września 1944 r. - na polecenie Komendy SS przedłożono Zarządowi Miejskiemu w Starym Sączu wykaz uczniów 11-16 letnich, gdyż młodzież miała być użyta do pracy w okopach. W ostatniej jednak chwili Komenda budowy okopów zwolniła młodzież od obowiązku pracy.

Dnia 22 stycznia 1945 r. - we wczesnych godzinach porannych, resztki wojsk niemieckich opuściły teren Starego Sącza - a w godzinach popołudniowych wmaszerowały wojska sowieckie.

W dniu 1 lutego 1945 r. - skoro warunki życiowe unormowały się nieco, rozpoczęto dalszą pracę w szkole. W czasie pierwszej lekcji odbyło się nabożeństwo dziękczynne, następnie dziatwa szkolna zebrała się w największej sali, gdzie wysłuchano okolicznościowego przemówienia kierownika szkoły p.Jana Czecha.

Po odśpiewaniu “Jeszcze Polska nie zginęła...” - podjęto normalną naukę.

Na podstawie rękopisu kroniki szkolnej

- opracował Ludwik Czech