Historia Parafii pw.św.Elżbiety w Starym Saczu od XIII wieku do 1786 r. (2)
Treść
.
.
HISTORIA PARAFII P.W. ŚW.ELŻBIETY
W STARYM SĄCZU
W STARYM SĄCZU
OD XIII WIEKU DO 1786 r.
Fragmenty opracowane na podstawie
pracy magisterskiej Danuty Zygmunt
pracy magisterskiej Danuty Zygmunt
WSTĘP cz. II
Trudno sobie wyobrazić parafię bez świątyni, w której zbierali się wierni na nabożeństwa niedzielne i świąteczne. Dlatego z tematem pracy jest także związana sztuka sakralna i obiekty kościelne typu kaplice, obrazy przed którymi się modlono. Temu tematowi jest poświęcony osobny rozdział w „Historii Starego Sącza” (M.Kornecki, Z.Beiersdorf, B.Krasnowolski) omawiający sztukę sakralną na terenie miasta. Ponadto dwaj ostatni autorzy w swej pracy: Stary Sącz - zarys historii rozwoju przestrzennego również opisali zabudowania sakralne. Obydwaj są historykami sztuki, zajmującymi się konserwacją zabytków, a także zagadnieniami związanymi z urbanistyką. Z kolei typowymi rozprawami z zakresu historii sztuki są prace Stanisława Korusiewicza odnośnie zabytków w Starym Sączu oraz wydawany pod redakcją J. Szablowskiego katalog zabytków sztuki w Polsce.
Przedstawione powyżej pozycje omawiają zagadnienia związane z parafią, zakreślając swój przedmiot badań do konkretnego aspektu, skupiając się na danym wycinku badawczym. Natomiast w tym miejscu należałoby wspomnieć o pracach, które podejmują całościowo temat parafii. I choć przez obszerny materiał, jakim się zajmują, mogą tylko w sposób ogólny przedstawić omawiany problem na podstawie ewentualnych przykładów, to jednak dają one całościowy pogląd na temat parafii. Przede wszystkim należy wymienić dwóch autorów: Eugeniusza Wiśniowskiego (1929-2008) oraz Stanisława Litaka. Pierwszy, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego zajmował się głównie problematyką społeczno-religijną w średniowieczu i dziejami parafii. Podobną tematyką, lecz w okresie Rzeczpospolitej zajmował się kolejny profesor KUL S. Litak. Prace obu autorów okazały się bardzo pomocne w nakreśleniu ogólnego obrazu parafii.
Oprócz opracowań i artykułów, w niniejszej pracy wykorzystano także materiał źródłowy, jaki stanowiły wizytacje biskupie, czyli akta wizytacyjne parafii, które znajdują się w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie. Ponadto ważnym źródłem wydanym była „Liber beneficiorum” Jana Długosza. Ten żyjący w XV w. polski historyk, przekazał nam pierwsze większe źródłowe dane na temat parafii w Starym Sączu. Podobnie ważnymi wydanymi źródłami były spisy świętopietrza oraz tzw. „Liber retaxationum”, czyli księga dochodów beneficjum diecezji krakowskiej wydana przez Z.Leszczyńską-Skrętową. Także dokumenty źródłowe wydane w „Kodeksie dyplomatycznym Małopolski” dostarczyły informacji o istnieniu danego proboszcza, na podstawie jego świadkowania na danym dokumencie, co niekiedy stanowiło jedyne źródło jego bytności. Niestety, najważniejszy dokument potwierdzający dokładny czas powstania parafii nie zachował się, dlatego nie można udzielić jednoznacznej, pewnej odpowiedzi na niektóre z pytań, dotyczące zwłaszcza początków parafii. Musi wystarczyć odpowiedź zawierająca słowo „najprawdopodobniej”, wydana na podstawie porównania, domysłów czerpanych ze skrawków informacji.
Praca zawiera także krótki zarys dziejów Starego Sącza i życia jego mieszkańców. Na ten temat powstało o wiele więcej prac, niż odnośnie samej parafii. Pierwszym badaczem Ziemi Sądeckiej był Feliks Jan Szczęsny Morawski (1818-1898), autor dzieła pt.: „Sądecczyzna”. Był on miłośnikiem regionalizmu i folkloru, historykiem, a także malarzem i etnografem. Dziś jego praca jest może nieco przestarzała, w świetle nowych badań, lecz z pewnością zwrócił on uwagę historyków na omawiany teren i zapoczątkował jego badania. Na temat pierwszych osad i siedziby kasztelanii wyniki swych prac archeologicznych pokazywali, niejednokrotnie polemizując ze sobą, Andrzej Żaki - członek Polskiej Akademii Umiejętności i Maria Cabalska. Również w tej kwestii wypowiadała się Anna Rutkowska-Płachcińska (doskonały polski historyk mediewista - związana z Instytutem Historii Kultury Materialnej PAN oraz kierownikiem Pracowni Historii Osadnictwa w Zakładzie Kultury Materialnej). W swojej pracy „Sądecczyzna w XIII i XIV wieku. Przemiany gospodarcze i społeczne”. W pracy tej autorka, porusza także zagadnienia gospodarcze i społeczne Sądecczyzny, oraz jakże cenny spis kasztelanów sądeckich, wójtów Starego Sącza czy mieszczan, jacy pojawiają się w XIII i XIV-wiecznych źródłach.
Ciekawe również dla historii Starego Sącza są artykuły zamieszczone w „Rocznikach Sądeckich” m.in. Kazimierza Dziwika i Feliksa Kiryka. Oczywiście nie można zapomnieć o badaniach Wiktora Bazielicha. Napisał on m.in. „Historie starosądeckie” oraz pracę na temat życia kulturalnego i społecznego mieszkańców miasta, lecz zapewne wielu z zebranych przez niego materiałów nie zdołano opublikować. Innym starosądeczaninem, który również w swej pracy naukowej poświęcił nieco uwagi swemu rodzinnemu miastu, był profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk - Henryk Barycz (1901-1994). Wydał on z okazji siedemsetlecia miasta studium „Stary Sącz poprzez stulecia”. Pod jego redakcją została napisana praca zbiorowa „Historia Starego Sącza od czasów najdawniejszych do 1939 roku”. Jest to bardzo dobra praca, chociaż jej mankamentem jest brak przypisów, co utrudnia weryfikację, skąd pochodzi dana informacja. Tu także napotykamy na brak źródeł. Niepowetowaną stratę stanowi nie zachowany akt lokacji miasta. I w tym względzie przyjęta data oparta jest na domniemaniach.
Niniejsza praca została podzielona na trzy rozdziały. Został do niej dołączony aneks, zawierający spis proboszczów i wikarych parafii w Starym Sączu. Pierwszy rozdział przedstawia rys dziejów miasta i życie jego mieszkańców. Został on podzielony na dwa większe paragrafy. Pierwszy z nich odnosi się przede wszystkim do samego miasta, omawiając spory historyków odnośnie umiejscowienia pierwotnej kasztelanii sądeckiej, a następnie przedstawia zagadnienie przekazania Ziemi Sądeckiej Kindze przez jej męża Bolesława Wstydliwego. Zawarto tu również kwestię fundacji klasztoru sióstr Klarysek przez Sądecką Panią, gdyż na mocy wydanego dokumentu konwent stał się właścicielem miasta. Drugi paragraf przygląda się bardziej mieszkańcom Starego Sącza, czym się zajmują, jaki stanowią przekrój społeczny. Ukazuje kwestię handlu i rzemiosła w mieście. Na koniec, pokrótce opisane zostały klęski żywiołowe, jakie spadały na miasto oraz najazdy w wynikające ze sporów politycznych.
Następny rozdział traktował będzie już ściśle o samej parafii. W początkowym paragrafie znajdziemy umiejscowienie parafii w dekanacie, jak też ukazane zostało powstanie archidiakonatu sądeckiego. Samo zagadnienie dziejów parafii związane jest z kilkoma aspektami, dlatego też zostało podzielone na paragrafy. Pierwszy przedstawia problematykę powstania i początków parafii, które z braku źródeł nie są jasne i nastręczają trudności badaczom. Powstała parafia jest pod czyimś patronatem, o czym traktuje podpunkt drugi paragrafu, natomiast tereny podlegające pod daną parafię są omówione w podpunkcie trzecim. Parafia, a konkretniej jej proboszcz winien być uposażony, o czym jest mowa w kolejnym podpunkcie, zaś ostatni z nich, z paragrafu drugiego omawia powstanie kolegium mansjonarzy przy kościele parafialnym. Niezmiernie ważnym elementem parafii jest jej świątynia. Budynek kościoła, jego wystrój, wyposażenie w naczynia liturgiczne i bieliznę kościelną oraz budynek plebański i biblioteka parafialna zostały przedstawione w paragrafie trzecim. Zaś następny, czwarty, omawia zabudowania kościelne, które stanowiły instytucje związane z nauką, jak i opieką chorych, co w tamtym czasie stanowiło domenę Kościoła. A mianowicie mowa jest tu o prepozyturze szpitalnej i kościółku p.w. św. Krzyża, jaki się przy niej znajdował oraz o szkole parafialnej i zagadnieniach związanych z nią. Na koniec rozdziału drugiego, ukazano cmentarz parafialny.
Ostatni, trzeci rozdział skupia się na życiu społeczno-religijnym w parafii. Paragraf pierwszy został poświęcony duchowieństwu i opiece duszpasterskiej, jaką ono sprawowało. Zwrócona została uwaga na poziom wykształcenia oraz życie moralne duchownych. Religijność wiernych, to także kult świętych, to troska o kapliczki znajdujące się na terenie parafii, a także hojność parafian, którzy często przekazywali pewne sumy na rzecz kościoła parafialnego i szpitala ubogich. Te kwestie, a także próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na starosądecką parafię miała reformacja, zostały poruszone w paragrafie drugim. Ostatni paragraf mówi o bractwach religijnych, do których zapisywali się parafianie. Zakończenie pracy stanowią wnioski i odpowiedź na pytanie, jaki wpływ miała parafia na życie wiernych oraz całego miasta.
W pracy tej została wykorzystana metoda syntetyczna oraz dedukcyjna, wynikająca z braku niektórych źródeł.
Wybrała i opracowała Jolanta Czech