Klasztor oo.franciszkanów (dokończenie)

Budynek dawnego klasztoru franciszkanów - obecnie szkoła zawodowa

.

W południowej ścianie dawnego klasztoru zachowała się do dzisiaj półkoliście zakończona tablica marmurowa, której wierszowana treść wyjawia, że w roku 1772 przeniesione zostały kości zaludniających kiedyś klasztor zakonników z przykościelnego cmentarzyka do osobnego ossarium.

Oto treść tej tablicy:

D. O. M.

Rysunek czaszki i piszczeli

1

Morare, aveli, mirare viator

Aera Christiana 1722 Die 18 Marty comportata

.

Jacemus hic ossa nuda et arida

Tua vero ad huc capo et sanguis con texit

Vis quale inte nos et te discrimen

Nos mortua Te vivum et ambulans cadaver

2

Paululum siste gresum viator

Domum aeternam Meditare

N hac contubernales vita functiorum hebitant manes

Dic hospes ter AVE recipe perpetuum vale

3

Żyjący śmierci jednak zawsze czekający człowiecze

Racz tu wspomnieć na spoczywający lud wierny

Po swym życiu na tym tu cmentarzu

A jeżeli nie możesz przy S.Ołtarzu dać ratunku

Westchnij że do Boskiej dobroci,

A on im ich boleści w rozkoszy obróci

Osobliwie których tu są kości zniesione

Z grobów ich a w wybraną mogiłę złożone

.

R. p. 1722 dnia 18 marca

.

Tłumaczenie z języka łacińskiego pierwszej części inskrypcji brzmi:

Zmarli, oddaleni, czczący Zbawiciela

Zniesieni do wspólnej mogiły

Roku Chrystusowego 1722 dnia 18 marca

.

Spoczywamy tu kośćmi gołymi i wyschłymi

Ale jednak do tego miejsca i krew złożoną

Choć potężna siła nas od Was oddziela

My zmarli do Was żywych o pomoc trafiamy

Za małą chwilę stawicie się na Sąd Zbawiciela

W przygotowanym domu wieczności

Z tej strony są w nim dusze towarzyszy życia

Zmów przyjacielu trzy razy AVE na pożegnanie

Abyśmy odzyskali światłość wiekuistą

.

Ten wiekowy klasztor, wpisany w siedemset pięćdziesiąt lat historii Starego Sącza, oznaczony kiedyś ulicą Franciszkańską, a dzisiaj położony przy ulicy Stefana Batorego 27 zajmują szkoły: Zespół Szkół Drzewno-Mechanicznych, Technikum nr 3, Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr.1, Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące, Szkoła Policealna nr 3.

.

.

Zasady budowania klasztorów i kościołów franciszkańskich sformułowane zostały w r. 1260. Istniał zakaz budowy wież i sklepień, jako symboli niezgodnych z regułą św.Franciszka, którą było ewangeliczne ubóstwo. Przestrzegana była średniowieczna zasada orientowania świątyń na wschód. Jedynie prezbiterium można było sklepiać i zdobić dekoracją kamieniarską.

Kościół Braci Mniejszych Konwentualnych w Starym Sączu wzniesiony był zgodnie z tą regułą. Od samego początku był niewielką budowlą murowaną, orientowaną na wschód i dolegał boczną ścianą do drewnianego klasztoru. Posiadał dwuprzęsłowe, sklepione prezbiterium i asymetrycznie do niego usytuowaną kwadratową nawę. Pośrodku niej stała kolumna, a przy niej ołtarz. Posadzka była wyłożona kamieniem. Dach był kryty gontem, a nad nim wznosiła się sygnaturka pobita blachą.

W latach 1628-1653 dobudowano z dwóch stron tego kościoła kaplicę MB Różańcowej - przy której istniało bractwo tego wezwania oraz kaplicę pw.św.Antoniego, ufundowaną przez starostę czorsztyńskiego Jana Baranowskiego. Przy kościele istniały murowana zakrystia, z datą w nadprożu “1622” i kruchta.

Po zniszczeniach, jakich dokonali Szwedzi w Starym Sączu tj. od lat 1655-1662 trwało odnawianie i przebudowa starych murów kościoła. Powiększone zostało prezbiterium o jedno przęsło z nadaniem mu półkolistej absydy. Przybyła też trzecia kaplica pw.śś.Rocha i Sebastiana.

W tym franciszkańskim kościele utworzona została w roku 1786 placówka duszpasterska dla niemieckich kolonistów osadzonych na wydzielonych działkach z folwarków klasztornych Klarysek i Franciszkanów.

W dokonanej wycenie wartości kościoła i jego wyposażenia w roku 1803 oszacowano je na 17 423 zł reńskie w.a.

Dla I zakonu reguły franciszkańskiej Braci Mniejszych Konwentualnych był św.Stanisław postacią ważną, doznającą przez nich czci, jako że kanonizacja Świętego miała miejsce w Asyżu. Stąd i wezwanie ich starosądeckiego kościoła.

Biskup Krakowski Stanisław ze Szczepanowa uśmiercony został 11 kwietnia 1079 roku na Skałce w Krakowie, przez króla Bolesława Śmiałego. Okrucieństwo władcy sprawiło, iż przeciw niemu wystąpiło rycerstwo zmuszając go do opuszczenia Polski. Następstwem tej śmierci bpa Stanisława - uważanego za człowieka prawego, za obrońcę praw moralnych w życiu - jest jego chwała zdobyta cudami, a grób jego już od roku 1088 znajduje się na Wawelu.

Wincenty Kadłubek (ur.ok.1150) biskup krakowski w latach 1207-1218 obszernie przedstawił w swojej kronice czasy wcześniejsze i jemu współczesne, opisując dzieje konfliktu króla Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem. Przed połową wieku XIII krakowski biskup Iwo Odrowąż pierwszy poczynił starania o kanonizację swego poprzednika. Na jego polecenie Wincenty z Kielc - kapelan biskupa, zarazem poeta i kompozytor - spisał żywot Biskupa Męczennika, włączając doń pieśń mówiącą o życiu tegoż. Pieśń nosi tytuł “Gaude mater Polonia” (O, ciesz się Matko Polsko w sławne potomstwo płodna). Ten utwór liczący ponad 700 lat - starszy od “Bogurodzicy” - jest najdłużej żyjącą, śpiewaną pieśnią, pełniącą funkcję państwowej.

W roku 1250 ponowione zostały u papieża w Rzymie starania bpa Jana Prandoty o kanonizację bpa Stanisława, rozpoczęte przez jego poprzedników. Wiele zabiegów też w tym względzie czynili księstwo Bolesław Wstydliwy i Kinga.

W tymże roku udali się do Rzymu wysłannicy z Polski do papieża Innocentego IV z prośbą o wszczęcie procesu kanonizacyjnego bpa Stanisława, wręczając jego życiorys spisany przez dominikanina Wincentego z Kielc. W roku 1252 wysłał papież do Polski uczonego franciszkanina Jakuba z Welletri dla zbadania księgi cudów i oddawanej czci kandydatowi na ołtarze. Odpis protokołu powizytacyjnego w formie zwoju do dzisiaj znajduje się w archiwum kapituły krakowskiej.

Niespodziewanie tej kanonizacji sprzeciwił się kardynał Rinaldo - późniejszy papież Aleksander IV. Dało to początek funkcji “advocatus diaboli” (adwokat diabła), którego zadaniem jest wyszukiwanie uchybień oraz zarzutów w procesach kanonizacyjnych.

Kanonizacja Stanisława ze Szczepanowa miała miejsce 8 września roku 1253 w Asyżu, w kościele św.Franciszka - w 174 lata po jego męczeńskiej śmierci. Była to pierwsza kanonizacja poza Rzymem.

Polska delegacja przywiozła do Asyżu czerwoną (jak krew męczennika) chorągiew z wyhaftowaną postacią biskupa Stanisława. W chwili gdy papież odczytywał formułę kanonizacyjną Polacy rozwinęli ją przed nim. Taka demonstracja miała miejsce pierwszy raz. W czasie kanonizacji ukazuje się od tej pory wizerunek świętego.

Papież przypisał dzień 8 maja św.Stanisławowi, jako że w kwietniu - miesiącu śmierci Świętego - często trwał jeszcze Wielki Post.

Święty Stanisław jest głównym patronem Polski. Na pamiątkę kanonizacji polskiego Świętego wystawiono w Bazylice w Asyżu kaplicę pod wezwaniem św.Stanisława. Jak podaje ks.Piotr Skarga, w kościele św.Piotra w Rzymie była wymalowana historia życia św.Stanisława. Postać Patrona Polski osnuta jest legendami. Jedna z nich mówi, że “od 8 maja do dnia Zaduszek obchodzi św.Stanisław Polskę i jej błogosławi”. Opowieść tę ujął Józef Szujski w swym poemacie pt.: “Sługa grobów” w słowach:

... “A bywa to dnia maja ósmego,

Dnia Świętego patrona naszego

I już cisza trwa przez czas przydłużki,

Ale znowu nadejdą Zaduszki” ...

.

Księżna Kinga ufundowała pierwszą trumnę na relikwie św.Stanisława. Była drewniana, obita srebrną blachą, podtrzymywana przez cztery aniołki i spoczywała na marmurowej mensie ołtarza. Przed tym relikwiarzem stał od r.1512 srebrny ołtarz, dar króla Zygmunta Starego, również ofiarodawcy doń srebrnego tryptyku. Mauzoleum to otoczone było żelazną kratą.

Wypełniając swój ślub bp Marcin Szyszkowski ufundował ołtarz następny. Budowa tego renesansowego dzieła sztuki - mauzoleum z czarnego marmuru zdobionego złoconymi brązami - trwała od r.1624 przez 5 lat. Jest dziełem mistrzów włoskich i trwa ono do dzisiaj.

Szwedzi - “wrogowie koronni” - dokonali grabieży trumny św.Stanisława ważącej 1714 grzywien srebra, w czasie swych kolejnych dwóch napadów na Polskę. Trumnę tę ofiarował w roku 1633 król Władysław IV Waza wypełniając testament zmarłego ojca Zygmunta III Wazy. Szwedzi zrabowali również kosztowne wota i srebrny ołtarz. Na tę wieść przebywający na obczyźnie bp Piotr Gębicki ofiarował srebro na nowy relikwiarz. Wykonał go słynny gdański złotnik Piotr von der Rennen w latach 1669-1671. Ta trumna - relikwiarz znajduje się do dzisiaj w Katedrze Wawelskiej.

.

Okresem gwałtownej wyprzedaży własności klasztornych, kościelnych i królewszczyzn w Galicji przez fiskusa zaborcy austriackiego były czasy wojen napoleońskich. Wówczas cesarstwo Austro-Węgier było bliskie bankructwa.

W pierwszej ćwierci wieku XIX wyprzedawane były ruchomości pofranciszkańskiego kościoła św.Stanisława w Starym Sączu. Minęły od tego czasu prawie dwa wieki, ale jeszcze współcześnie odnaleźć można wyposażenie tej świątyni w kościołach powiatu nowosądeckiego i nowotarskiego. I tak:

- Kaplica św.Rocha w Starym Sączu. Tutaj znajdują się skrzydła XV-wiecznego tryptyku z przedstawieniem na nich św.Franciszka oraz św.Jana Ewangelisty.

- Biegonice - kościół św.Wawrzyńca. W prawej nawie obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, malowany na desce w XVI wieku.

- Muzeum w Starym Sączu opiekuje się trzema obrazami. Dwa z nich to wyobrażenie św.Franciszka, trzeci: Trójcy Świętej.

- Grybów - kościół św.Katarzyny. Na filarach nawy ustawione są późnobarokowe figury dwunastu Apostołów.

- Ptaszkowa - kościół Imienia Marii. W nawie przy bocznym prawym ołtarzu na kroksztynach znajdują się figury św.Franciszka oraz św.Antoniego Padewskiego, barokowe z XVIII wieku.

- Zbyszyce - kościół św.Bartłomieja. W prezbiterium ustawione są głębokie stalle z pocz. XVI wieku, zdobione płaskorzeźbionymi splotami winorośli i wstęgami z napisami na zapleckach, posiadają przeźrocza w ściankach bocznych.

- Łącko - kościół pw.św.Jana Chrzciciela. Odnowiony w r. 1818. Obecny ołtarz główny tej świątyni był ołtarzem głównym kościoła Klarysek starosądeckich pw.Świętej Trójcy. Ten wysokiej klasy późnorenesansowy w stylu ołtarz zamówiła ksieni klasztoru u krakowskiego snycerza Baltazara Kuntza kosztem 400 zł polskich w r. 1621. Z chwilą, gdy po renowacji tego kościoła przybyły w r. 1699 zamówione u włoskiego mistrza Baltazara Fontany trzy ołtarze marmurowo-gipsowe - trwające w świątyni po dziś dzień - poprzedni ołtarz główny przekazany został do kościoła św.Stanisława. Tutaj uzupełniono go w wieku XVIII późnobarokowymi bramkami. Zakupiony u Austriaków w początku XIX w. przez parafię w Łącku, jest w tym kościele ołtarzem głównym. Jego treścią są wizerunek Matki Boskiej Szkaplerznej oraz śluby czystości św.Kingi i Bolesława Wstydliwego.

.

Powiat nowotarski:

- Ochotnica Dolna - kościół pw.Znalezienia Krzyża Świętego, wzniesiony z modrzewia w r. 1816. Do tej nowej świątyni zakupił Karol Ochotnicki (nazwisko przybrane), potomek konfederaty barskiego, za kwotę 1000 zł reńskich, w tym jeden z XVII wieku z rzeźbionym krucyfiksem. W jednym z ołtarzy obraz św.Franciszka - dwa ołtarze zdekompletowane, barokową ambonę oraz dwa dzwony wraz z sygnaturką. Dzwony pofranciszkańskie skonfiskowali Austriacy w czasie I wojny światowej z przeznaczeniem na cele wojenne.

- Tylmanowa - stary kościół pw.św.Mikołaja. Po lewej stronie nawy ma swe miejsce późnobarokowy - z pierwszej ćwierci wieku XVIII ołtarz pw.św.Antoniego Padewskiego.

- Czarny Dunajec - kościół pw.Świętej Trójcy. Znajdują się tutaj dwa ornaty z wieku XVIII. Księgi z biblioteki franciszkańskiej z wieku XV i XVI m.in. dzieła św.Hieronima wydane w Bazylei. Dzwon z 1643 r.

- Pieniążkowice - kościół pw.Siedmiu Boleści Matki Bożej zbudowany w roku 1819. W nim XVIII-wieczny ołtarz z wizerunkiem św.Franciszka.

.

Miasto Stary Sącz przez wieki było bastionem katolicyzmu. Promieniowało kultem swej założycielki św.Kingi. OO Franciszkanie przebywający w nim przez ponad 5 wieków mieli nie mały udział w kształtowaniu oblicza tego miasta.

Irena Styczyńska

Luty-marzec 2007 r.