Historia Parafii pw.św.Elżbiety w Starym Saczu od XIII wieku do 1786 r. (1)
Treść
.
HISTORIA PARAFII pw.św.ELŻBIETY
W STARYM SĄCZU
W STARYM SĄCZU
OD XIII WIEKU DO 1786 r.
Fragmenty opracowane na podstawie pracy magisterskiej
Danuty Zygmunt
Danuty Zygmunt
WSTĘP
Przedstawiana praca obejmuje czas od początku powstania parafii w XIII wieku do roku 1786. Przez pewien czas, a mianowicie od XIII w. do XV w. nosiła ona podwójne wezwanie, tj. św.Elżbiety i św.Małgorzaty, kiedy to ostatnie zostało przeniesione na parafię w Nowym Sączu. Od tej pory bowiem nie spotyka się już pierwotnego wezwania. Choć zasadniczym tematem opracowania jest starosądecka parafia, to przedstawione zostaną w ogólnym zarysie dzieje miasta, z naciskiem na XIII w., kiedy to w Starym Sączu przebywała księżna Kinga, fundatorka klasztoru Klarysek, będącego patronem parafii. Przyjęcie XIII w. za początkową cezurę czasową, wynika z faktu, iż pomimo niejednoznacznej postawy historyków co do kwestii początków parafii, jak i samej lokacji miasta, autorka pracy skłania się w kierunku hipotezy mówiącej o powstaniu parafii p.w. św.Elżbiety w XIII wieku. Z kolei rok 1786 został przyjęty jako końcowy okres czasowy niniejszego opracowania, ponieważ stanowił on pewien przełom w dziejach parafii. Po pierwszym rozbiorze Polski, część diecezji krakowskiej, do której należał Stary Sącz, znalazła się pod zaborem austriackim. W roku 1778 biskup krakowski Kajetan Sołtyk (1759-1788) utworzył oficjalat generalny w Zakrzówku, przeniesiony w 1781 r. do Tarnowa, dla terenów dawnego archidiakonatu sądeckiego, wojnickiego, prepozytury tarnowskiej, a także części archidiakonatu krakowskiego, sandomierskiego oraz zawichojskiego. Dwa lata później, cesarz austriacki, Józef II zarządził utworzenie diecezji tarnowskiej dla wyżej wspomnianych terenów, co też zatwierdził papież Pius VI w roku 1786. Tym to sposobem, parafia starosądecka weszła do diecezji tarnowskiej, stąd ten fakt będzie stanowił cezurę, która zamknie przedział czasowy pracy.
Motywem, dla którego postanowiono przyjrzeć się bliżej zagadnieniu starosądeckiej parafii, jest brak osobnego opracowania jej dziejów, z wyjątkiem krótkiego przewodnika opracowanego przez Agnieszkę M.Spiechowicz-Jędrys oraz próba zebrania rozproszonych informacji w różnych źródłach, opracowaniach w syntetyczną całość. Wydaje się bowiem, iż parafia w Starym Sączu nieco stoi na uboczu zainteresowań historyków i badaczy, w stosunku do Klasztoru Sióstr Klarysek, o którym to napisano wiele prac, i który wraz ze swą fundatorką - św.Kingą jest przedmiotem wielu badań historycznych. Oczywiście były poruszane (ujmowane w artykuły) osobne zagadnienia związane z całością tematu tej pracy. Szczególnie duże zasługi w tej dziedzinie położył historiograf Starego Sącza Wiktor Bazielich (1892-1963). Dla swojego rodzinnego miasta zasłużył się wieloma pracami, nie tylko syntetycznymi, ale także rozprawami. Badacz ów miał dostęp do źródeł, które zaginęły w czasie II wojny światowej, stąd na jego prace należy (choćby z tego względu) zwrócić szczególną uwagę. W niniejszym opracowaniu bardzo pomocny okazał się katalog proboszczów, jaki postarał się odtworzyć w artykule „Parafialni proboszczowie starosądeccy” umieszczonym w „Naszej Przeszłości” oraz „Materiały do historii szpitala, kościoła i prepozytury św.Krzyża w Starym Sączu”. Autor ten przedstawił także zbiór ksiąg odnalezionych na stryszku kościoła parafialnego, dając wykaz owych pozostałości, należących być może do biblioteki parafialnej, jak sugeruje, choć pewności takiej nie ma. Wielu autorów w swoich pracach, powoływało się na badania W. Bazielicha.
Również pewne zagadnienia związane z parafią z okresu staropolskiego, na tle miasta Starego Sącza poruszył historyk - mediewista, prof. Feliks Kiryk. Podobnie ks. Bolesław Kumor (1925-2002), znany historyk Kościoła, który specjalizował się zwłaszcza w badaniu dziejów, struktury i organizacji Kościoła katolickiego ale pisał również na temat starosądeckiego szpitala parafialnego. Temat ten poruszał również Wiktor Bazielich, który zajął się również szkolnictwem parafialnym, dając wykaz absolwentów starosądeckiej szkoły parafialnej, kontynuujących naukę na Akademii Krakowskiej (w oparciu o tomy „Album studiosorum Universitatis Cracoviensis) i w ten sposób pokazał, na jakim poziomie stało starosądeckie szkolnictwo. O szkolnictwie parafialnym na terenie archidiakonatu sądeckiego traktuje rozprawa doktorska ks. Józefa Kowalika OMI obejmująca okres nowożytny. Nakreślił on szeroki aspekt szkolnictwa parafialnego, na podstawie licznych przykładów, opartych na źródłach, niejednokrotnie wymieniając wśród nich starosądecką szkołę parafialną.
Omawiając duszpasterstwo parafialne, oprócz zestawienia proboszczów starosądeckich, wraz z opisem urzędowania poszczególnych księży, czym się wsławili, czego dokonali autorstwa W.Bazielicha, pomocny w opracowaniu starosądeckiego duchowieństwa był katalog kanoników kolegiaty św. Małgorzaty w Nowym Sączu, opracowany przez ks.Stanisława Salaterskiego, gdyż niektórzy ze starosądeckich proboszczów pełnili tam funkcję kanonika. Ponadto opracowania katalogów alumnów z diecezji krakowskiej ks. Jana Szczepaniaka pozwoliły nakreślić spis wikarych starosądeckich. Ważne znaczenie posiada również „Spis prepozytów i plebanów diecezji krakowskiej (XVIII w.)” przygotowany przez tego samego autora.
Zwrócono również uwagę na formy kultu oddawane błogosławionej Kindze. Prace które poruszyły owo zagadnienie, to m.in.: Marka Czekańskiego - „Święta Kinga. Czasy - życie - kult” czy wymienionych już Feliksa Kiryka i Stanisława Salaterskiego prace na temat kultu św.Kingi w Sądecczyźnie. Temat ten poruszyła także Danuta Sułkowska, opisując zwłaszcza drogę do beatyfikacji księżnej Kingi w swej książce „Za klauzurą. Starosądecki klasztor Klarysek od założenia do współczesności”.
Wybrała i opracowała Jolanta Czech